Praca na wysokości – organizacja procesu pracy na budowach
Prace na wysokości przy instalacji turbin wiatrowych są powszechnie wykonywane. W polskim systemie prawnym nie ma bezpośrednich przepisów regulujących wykonywania tego typu prac w branży wiatrowej. Jednak obowiązują zarówno ogólne, jak i szczegółowe wytyczne dotyczące realizacji prac na wysokości. W niniejszym artykule omówimy podstawowe pojęcia oraz zasady organizacji prac wysokościowych a także praktyczne aspekty związane z budową farm wiatrowych. Zgodnie z art. 304 Kodeksu pracy pracodawca, na rzecz którego wykonywane są prace na wysokości, jest zobowiązany określić szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.
Definicja pracy na wysokości
Zgodnie z polskimi przepisami praca na wysokości to praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na co najmniej 1 m nad poziomem podłogi lub ziemi.
Do pracy na wysokości nie zalicza się powierzchnia, która jest:
- osłonięta ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi,
- wyposażona w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.
Zagrożenia związane z pracami na wysokości
Na podstawie przepisów ww. rozporządzenia prace na wysokości zaliczane są do pracy szczególnie niebezpiecznych. Do najczęstszych zagrożeń należą:
- upadki osób z wysokości – niezależnie czy jest to wysokość 10 m czy 2 m upadek z wysokości może mieć poważne konsekwencje dla życia i zdrowia. Upadki z niższych wysokości na ogół są dla poszkodowanych groźniejsze w związku z tym, iż ciało swobodnie spadające nie ma możliwości obrócenia się w czasie spadania. Skutkuje to tym, że poszkodowani uderzają głową, karkiem lub tułowiem o niższy poziom.
- upadek przedmiotów lub narzędzi – spadające narzędzia mogą stanowić zagrożenie nie tylko dla pracowników wykonujących swoje obowiązki na niższy poziomie, ale również dla mienia. Warto pamiętać, że przedmioty nie zawsze spadają pionowo. Po uderzeniu w przeszkodę, np. konstrukcję, ich trajektoria lotu może się zmienić. W efekcie mogą przemieścić się poza przewidywaną strefę upadku, stwarzając zagrożenie dla osób i obiektów nawet w znacznej odległości od pierwotnie wyznaczonej strefy niebezpiecznej.
Na budowie farm wiatrowych zagrożenie upadkiem z wysokości pojawia się wszędzie tam, gdzie prace odbywają się na różnych poziomach. Dotyczy to np. montażu dużych elementów turbin, prac kablowych czy wykończeniowych. Jeśli poziomy pracy nie się odpowiednio zabezpieczone, istnieje ryzyko upadku zarówno pracowników, jak i narzędzi czy materiałów. Nawet drobny błąd, jak wyślizgnięcie się elementu z rękawicy, może stanowić realne zagrożenie dla osób znajdujących się na niższym poziomie.
Obowiązki pracodawców
Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom wykonującym prace na wysokości. Obejmuje to m.in.:
- bezpośredni nadzór nad pracami – w branży budowy turbin wiatrowych nadzór sprawują kierownicy/supervisors, oraz liderzy zespołów odpowiedzialnych za poszczególne prace np. instalacyjne;
- odpowiednie środki zabezpieczające – każdy pracownik powinien być wyposażony w podstawowy zestaw w skład którego wchodzą: szelki bezpieczeństwa całego ciała/uprząż, ląże z absorberem energii, linka pozycjonująca do pracy w podparciu, wózek asekuracyjny do pionowego systemu szynowego/linowego, kask ochronny;
- instruktaż pracowników – szkolenie powinno obejmować w szczególności: imienny podział pracy czyli podział pracowników na poszczególne zespoły oraz przydział funkcji, kolejność wykonywania zadań według instrukcji pracy producenta danego modelu turbiny wiatrowej, wymagania BHP przy poszczególnych czynnościach (odprawa TBM).
W przemyśle budowy turbin wiatrowych prace na wysokości obejmują nie tylko montaż samej turbiny, ale również szeroko pojęte prace przygotowawcze maszyn i urządzeń. To m.in. montaż i demontaż dźwigów, przygotowanie komponentów turbiny po transporcie, takich jak gondola, piasta czy łopaty wirnika.
Innym przykładem pracy na wysokości jest pionowe przemieszczanie się pomiędzy kolejnymi sekcjami turbiny wiatrowej na etapie jej budowy, co odbywa się po dedykowanej drabinie. Dla porównania – wysokość Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie to 237 m, a średnia wysokość turbiny, mierzona do piasty, wynosi około 166 m wysokości (7 sekcji wieży).
Podział prac na wysokości
Prace wysokościowe w branży wiatrowej można podzielić na trzy główne grupy:
- prace na drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nie przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad poziomem podłogi lub ziemi,
nie wymagających od pracownika wychylenia się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości. Przykładem tego typu prac jest wchodzenie i schodzenie po sekcji wieży w turbinie wiatrowej, czy też prace na wysokości podczas przyjmowania komponentów turbiny wiatrowej; - prace wykonywane na rusztowaniach na wysokości powyżej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na podestach ruchomych wiszących. W tym przypadku mamy do czynienia z wszelkimi pracami przygotowawczymi, np. komponentów rusztowań roboczych, a także prace wykonywane z podnośników koszowych;
- prace na słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominkach, konstrukcjach budowlanych bez stopów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi. Są to prace wykończeniowe i montażowe prowadzone na dachu gondoli turbiny wiatrowej np. przy podłączaniu anemometru czy świateł przeszkodowych elektrowni wiatrowych.
Wymagania dotyczące miejsca pracy
Wykonawca prac musi zadbać o to, by do miejsc, gdzie prowadzone są prace na wysokości miały dostęp wyłącznie osoby upoważnione i odpowiednio poinformowane. Każdy, kto przebywa w pobliżu, powinien wiedzieć, jakie prace są wykonywane, jakie obowiązują środki bezpieczeństwa oraz kiedy prace się rozpoczną i zakończą.
Na placu budowy bardzo ważna, a wręcz konieczna jest współpraca i koordynacja między wykonawcami, aby zapewnić bezpieczne warunki pracy. Równie istotne jest odpowiednie zabezpieczenie i oznakowaniu strefy pracy – podczas budowy turbiny wiatrowej obowiązuje strefa wykluczenia, do której dostęp mają wyłącznie osoby upoważnione i bezpośrednio zaangażowane w prace. Strefa ta powinna być wyraźnie oznakowana, ogrodzona lub dodatkowo zabezpieczona np. poprzez obecność pracowników informujących o zakazie wstępu i potencjalnych zagrożeniach. Często stosowaną praktyką jest także wygradzanie dróg dojazdowych na czas prac na wysokości.
Jeśli prace odbywają się na dwóch lub więcej poziomach w różnych sekcjach wieży turbiny lub jej komponentach – konieczne jest ich odpowiednie odseparowanie. Chroni to pracowników na niższych poziomach przed ewentualnym upadkiem narzędzi czy materiałów. W tym celu stosuje się m.in.:
- Kontrolowany dostęp do poszczególnych miejsc pracy,
- Etapowe prowadzenie prac,
- fizyczne rozdzielenie poszczególnych poziomów.
Każdy z powyższych sposobów podlega ocenie ryzyka, zarówno pod kątem skuteczności działania oraz uciążliwości dla pracowników realizujących pracę. Przykładowo fizyczne przedzielenie poziomów pracy jest skutecznym sposobem zabezpieczenia zdrowia i bezpieczeństw pracowników realizujących swoje prace na niższym poziomie, ale jednocześnie utrudnia ewakuacje pracowników realizujących prace na poziomach powyżej. Dlatego kluczowe jest dobranie rozwiązania, które zapewni bezpieczeństwo przy jednoczesnym minimalizowaniu niedogodności.
Podstawa prawna
- Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. Zm.
- Wypadki przy pracy w 2023 r. Accidents at work in 2023 Główny Urząd Statystyczny Statistics Poland Urząd Statystyczny w Gdańsku Statistical Office in Gdańsk Warszawa, Gdańsk 2024 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-2023-roku,4,17.html
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 sierpnia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz szczegółowego zakresu rodzajów robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi Dz.U. 2002 poz. 1256 z późn. zm.
- Artykuł: https://hsea.pl/lista-system-hse/systemy-zarzadzania/
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych Dz.U. 2003 poz. 401 z późn. zm.
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz.U.2023.1465 z późn. zm.
- Artykuł: https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00294
- Artykuł: https://hsea.pl/nie-pozwol-narzedziom-upasc/
- Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 8 czerwca 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Energii w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych Dz.U. 2021 poz. 1210 z późn. zm.